Książkę tą Aleksander Kwaśniewski opisuje, że jest fascynująca. Jest opowieścią o dwóch znanych postaciach. Generał Wojciech Jaruzelski jest wielką postacią polskiej historii drugiej połowy XX wieku. Człowiek, przede wszystkim, wojska. Był także przecież człowiekiem polityki i władzy. Nadzwyczajnym, dalekim od partyjnej rutyny, z silną osobowością i talentem. Działał, dowodził i rządził w czasach niezwykle trudnych i był zdolny podejmować decyzje wyjątkowo ciężkie, bolesne, tragiczne – jak stan wojenny, ale zamknął swą polityczną drogę dziełem wyjątkowy – Okrągłym Stołem i pokojowym przekazaniem władzy, także tej prezydenckiej. Wojciech Jaruzelski budził i budzi silne kontrowersje. To świadczy o Jego roli w naszej historii.
Drugą postacią jest Profesor Jerzy Wiatr. Wybitny socjolog z ogromnym dorobkiem, szanowany na świecie. Od zawsze człowiek lewicy. Kluczem jego filozofii był realizm polityczny i kwestia usytuowania Polski w pojałtańskiej rzeczywistości. W końcu lat. 80. włączył się w ruchy reformatorskie w Partii, nie tylko z nimi sympatyzował, ale wspierał, brał udział, walczył. W III RP rozwinął swoją aktywność na wszystkich dostępnych polach: nauka, polityka ministerstwo edukacji narodowej, Sejm, Komisja Konstytucyjna Zgromadzenia Narodowego, Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej, debaty publiczne, artykuły. Jest więc nie tylko świadkiem, ale ważnym aktorem historii.
Trzecią ważną postacią tej książki – jak zauważa Aleksander Kwaśniewski – jest pułkownik, doktor, Gabriel Zmarzliński, który prowadzi rozmowę. Był wieloletnim współpracownikiem Generała, dziś jest najbardziej zaangażowanym obrońcą prawdy o Wojciechu Jaruzelskim i okresie jego aktywności politycznej.
Książka „O Wojciechu Jaruzelskim i o Polsce” jest „wywiadem-rzeką” z Profesorem Jerzym Wiatrem o Generale Wojciechu Jaruzelskim. Stwarza to szerokie pole do refleksji i wspomnień Profesora na temat samego Generała, jego zachowań, opinii i motywacji działania, szczególnie w sytuacjach ekstremalnych, a tych, jak wiemy w tamtych przełomowych latach było wiele. Ciekawe wątki tej rozmowy dotyczą kształtowania się praktycznej wizji nowej rzeczywistości po roku 1989, szczególnie po obradach Okrągłego Stołu.
Szczególnie interesujące są wątki dotyczące źródeł współczesnego polskiego konserwatyzmu i przechylonej w prawą stronę sceny politycznej. Niemniej ważne dotyczące sytuacji w polskich środowiskach lewicowych po samorozwiązaniu się PZPR. Zwraca uwagę również wątek osobisty dotyczący przyjacielskich więzi pomiędzy Generałem a Profesorem. Uprawnia ten fakt Profesora do sformułowania fundamentalnej, dotyczącej stanu wojennego opinii, w której stwierdza, że …decyzją z grudnia1981 roku Wojciech Jaruzelski ocalił Polskę przed katastrofą, a zarazem zachował – a nawet wzmocnił – pozycję polityczną, dzięki której niespełna osiem lat później był w stanie – jako pierwszy z przywódców państw socjalistycznych – rozpocząć rozmowy z demokratyczną opozycją, wynikiem czego było ewolucyjne, oparte na uzgodnionym kompromisie, przejście Polski do demokracji.
Książka jest niezwykle bogata treściowo i merytorycznie, obejmuje swym zakresem czasowym właściwie cały okres Polski Ludowej i III RP. Tytuły rozdziałów wskazują w chronologicznym porządku główne przestrzenie zainteresowania obydwu rozmówców. Są to: Lata pracy w wojsku (1957-1968), Lata wielkiego kryzysu (1980-1989), Okrągły Stół (1989), Okres prezydentury (1989-1990), Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej (1991-1996), Amerykańska „wyprawa” (1996), Dozgonna przyjaźń.
Bardzo wartościowy w sensie merytorycznym wydaje się być pomysł zarówno tematu jak i rozmówcy. Pozwoliło to autorowi, Gabrielowi Zmarzlińskiemu, na wydobycie wielu nowych wątków wynoszących prawdę o polskich latach 80. XX wieku ponad fałsz i domniemania, które kształtują niestety i dziś  nieprawdziwy wizerunek ludzi i pamięć o tamtym czasie i wydarzeniach.

Andrzej Ziemski
---
Jerzy Wiatr „O Wojciechu Jaruzelskim i Polsce”. Rozmawia Gabriel Zmarzliński. Wydawnictwo Vi-Press Joanna Świerczyńska. Warszawa 2021. Stron 122.