Tadeusz Mędzelowski od wielu lat prowadzi studia nad problemami związanymi z funkcjonowaniem pluralistycznego systemu religijnego w Polsce. W swojej ostatniej monografii „Pacyfizm w Polsce po II wojnie światowej” dokonał podsumowania badań dotyczących problemu wojny i pokoju w obszarze wyznań religijnych. Skupił się szczególnie na dwóch zagadnieniach: zjawiska i teorii pacyfizmu w oparciu o przykłady polskie oraz istoty funkcjonowania idei wojny i pacyfizmu w związkach i organizacjach wyznaniowych i w systemie wychowawczym. Szczególnie wartościowa jest analiza tych pojęć w badaniach i pracach wybitnych polskich filozofów: prof. Marii Szyszkowskiej i prof. Juliana Aleksandrowicza.
- Pacyfizm – pisze Autor we wstępie do książki – należy pojmować jako bezwarunkowe potępienie wszelkich wojen i uznawanie pokoju za wartość zespoloną z traktowaniem człowieka jako celu samego w sobie, a nie jako środka do celu. Wiąże się pacyfizm z dążeniem nie tylko do eliminacji wojen, ale również z nieodbywaniem służby wojskowej, z dążeniem do eliminacji stałych armii, z protestem wobec przemocy, z żądaniem zniesienia kary śmierci a także z należytym szacunkiem dla świata roślin i zwierząt. Pacyfizm splata się z ideami ekologicznymi. Ochrona środowiska jest wyrazem troski o warunki dla istnienia człowieka. Nową postacią pacyfizmu jest wegetarianizm.
Omawiana książka ma dwie części, zatytułowane ogólnie: Wartość pokoju w wyznaniach religijnych i Wartość pokoju w poglądach religijnych. Obejmują one: pierwsza – ukazuje poglądy dotyczące problemu wojny i pokoju w poszczególnych ugrupowaniach religijnych, z wyeksponowaniem tych, które wyrażają zakaz prowadzenia wszelkich wojen. Jak wiadomo w Polsce działa 170 Kościołów i Związków wyznaniowych, nie wszystkie mają charakter chrześcijański, nie wszystkie też jednoznacznie negatywnie odnoszą się do problemu wojny. Część druga książki obejmuje zagadnienia pokoju w poglądach innych niż religijne np. wskazuje odniesienie do pacyfizmu w takich ugrupowaniach jak Stowarzyszenie Kultury Europejskiej (SEC), Stowarzyszenie PAX, a także działalność Międzynarodowego Domu Spotkań Młodzieży w Oświęcimiu, czy też działalność Katedry Pokoju i Probacji, której założycielem jest prof. Andrzej Bałandynowicz.
Istotną rolę w opracowaniu teoretycznych odniesień do problemu wojny i pokoju sformułowało na przestrzeni XX i XXI wieku wielu filozofów. Mamy tutaj fundamentalne prace noblisty Bertranda Russela, twórcy Ruchu Pokojowego Pugwash. Nasze polskie doświadczenia przywołują prace prof. Juliana Aleksandrowicza i prof. Marii Szyszkowskiej, aktywnej szczególnie na przełomie XX i XXI wieku, zgłoszonej w 2005 roku do Pokojowej Nagrody Nobla.
Autor książki omawia dorobek obojga polskich filozofów, co stanowi treść dwóch oddzielnych rozdziałów. Pisze, że Julian Aleksandrowicz był myślicielem XX wieku, który twierdził, że pokój jest tym dla społeczeństwa, czym zdrowie dla pojedynczego człowieka. Trwały pokój jest konieczny ze względu na szacunek dla życia i zdrowia człowieka, jak również dla środowiska naturalnego. Ze względu na wartość pokoju głosił niezbędność rewolucji naukowo-etycznej, która powinna uzupełnić rewolucję naukowo-techniczną i podkreślał jej donioślejsze znaczenie. Wiązał człowieczeństwo z obroną zasadniczych wartości. Postawę taką wyniósł ze swych trudnych życiowych doświadczeń, a następnie wyrażał ją w czynach. Jego słowa wyrażały prawdę wewnętrzną i przekonanie co do słuszności swoich idei…
Cytowana w omawianej książce prof. Maria Szyszkowska, odnosząc się do dorobku Juliana Aleksandrowicza pisze tak: W dziełach Uczonego przejawia się świadomość tego, że istniejemy w świecie wartości, których treść ulega zmianom stosownie do miejsca i czasu. Aprobując zróżnicowanie kul tri zarazem stojąc na stanowisku relatywizmu wartości, czynił wyjątek dla dwóch spośród nich. Jest to życie i zdrowie człowieka, mające w poglądach omawianego uczonego wymiar wartości absolutnych. Jako na bezwzględne zło wskazywał śmierć oraz choroby.
Autor omawianej książki, Tadeusz Mędzelowski w bardzo obszernej analizie odnosi się do twórczości prof. Marii Szyszkowskiej. Na blisko pół tysiąca odnośników w książce, kilkadziesiąt dotyczy jej konkretnych prac, w których zawarto fundamentalne dla dzisiejszej wiedzy i stanu cywilizacji oceny i wskazania na temat zagadnień pokoju i wojny oraz teoretycznego podłoża pacyfizmu, jako idei uniwersalnej.
Pokój – pisze autor – jest dla Marii Szyszkowskiej wartością prawno naturalną dającą się wyjaśnić na gruncie teorii prawa naturalnego o zmiennej treści. Dynamiczne teorie prawa naturalnego wskazujące na godność człowieka jako na źródło tego prawa nakazują zdaniem Uczonej stan trwałego pokoju. Nie można pogodzić uznania godności człowieka jako niepodważalnej wartości z prowadzeniem wojny nawet takiej, która ma służyć wyższym celom. Nakaz pokoju jest uzasadniony, zdaniem Marii Szyszkowskiej, na gruncie kantyzmu. W myśl poglądów Kanta każdego człowieka należy traktować jako cel sam w sobie, nigdy zaś jako tylko środek do najbardziej nawet szczytnego celu. Dlatego też wojny o charakterze patriotyczny m nie są możliwe do zaakceptowania. Pełny wyraz zakazowi prowadzenia wojen nadał Kant w wieku osiemnastym. Wcześniej głosili go stoicy w starożytności.
Niezaprzeczalnym i oczywistym w poglądach Profesor Marii Szyszkowskiej jest związek między pokojem i niestosowaniem siły. Dokonując wyboru wartości trzeba mieć poczucie współodpowiedzialności za ludzkość. Ograniczenie się do kręgu rodziny, narodu lub państwa jest niebezpieczne w skutkach i może prowadzić do naruszenia pokoju w imię interesów narodowych, państwowych lub wyznaniowych.
W omawianej książce znajduje się szereg odniesień do kilkuset przytoczonych dokumentów, opracowań i rozpraw. Jest ona niezwykle bogata w konkretne sformułowania i idee uzasadniające pierwotną tezę, iż pokój a nie wojna jest naturalnym środowiskiem człowieka i walka o utrzymanie pokoju i rozwój cywilizacji niezakłócony konfliktami na różnym tle, powinien być marzeniem i ideałem całej ludzkości.
Omawiana książka skłania do refleksji. Pacyfizm nie jest w naszej cywilizacji nurtem nowym. Współcześnie pierwsze stowarzyszenia i organizacje pacyfistyczne powstały w XIX wieku jako odpowiedź na rodzący się militaryzm i zagrożenie życia w wyniku powszechnych wojen i coraz bardziej wyrafinowanych narzędzi wojny. Jest pacyfizm nurtem ideowym, który odradza się w świecie po każdym wielkim konflikcie zbrojnym, którego ofiarami są coraz większe ilości ludzi. Szczególnie I i II wojny światowe jako jeden ze skutków przyniosły rozwój idei pokoju, budowę instrumentów zabezpieczenia życia w pokoju itp. Najpoważniejszym problemem, z którym ludzkość mimo ogromnych doświadczeń do dziś nie poradziła sobie, jest przekonanie rządzących, że wojna jest najskuteczniejszym przedłużeniem polityki i nie ma innych narzędzi osiągania celów politycznych.
Nie można nie zgodzić się z cytowanymi w książce autorytetami, że edukacja i zmiana modeli wychowawczych może być jednym z ważnych czynników gwarancji pokojowego rozwoju świata. Alternatywy bowiem nie ma.
Wielką zasługą autora książki, Tadeusza Mędzelowskiego jest podjęcie tematu pacyfizmu. Wywołuje to szerokie refleksje i poszukiwania humanistycznych, często zapomnianych modeli rozwoju cywilizacji.

Andrzej Ziemski

---
Tadeusz Mędzelowski, Pacyfizm w Polsce po II wojnie światowej. Wydawnictwo – Wyższa Szkoła Biznesu – National-Louis University z siedzibą w Nowym Sączu 2016.