Data 15 grudnia 1948 roku ma dla socjalistów znaczenie symboliczne. Jak pamiętamy, doszło wówczas do rozwiązania Polskiej Partii Socjalistycznej i w wyniku zjednoczenia z Polską Partią Robotniczą powołania PZPR. Partia ta istniała do stycznia 1990 roku, kiedy to uległa samorozwiązaniu. Pamiętamy końcowe stwierdzenie ówczesnego I sekretarza KC PZPR, Mieczysława Rakowskiego: „Sztandar wyprowadzić”.
PPS, która prowadziła aktywną, również parlamentarną działalność w okresie II Rzeczypospolitej, podczas II wojny światowej znalazła się w podziemiu. Członkowie PPS brali czynny udział w obronie Warszawy, później w ramach organizacji Polskich Socjalistów, Gwardii Ludowej – WRN i Robotniczej Partii Polskich Socjalistów prowadzili walkę zbrojną na wielu frontach. Po wojnie, jesienią 1944 roku powołano do życia w Lublinie w oparciu o żyjących członków przedwojennej PPS, nową Odrodzoną PPS. Pod koniec roku 1947 liczyła ona blisko 750 tysięcy członków.
Pojałtańska uniformizacja prowadzona przez Stalina w krajach Europy Środkowej i Wschodniej zmierzała od początku do ograniczenia samodzielnych, demokratycznych partii, do których należała również PPS. W wyniku terroru i politycznych manipulacji, które dotyczyły wszystkich środowisk lewicowych, i w PPS, i w PPR doprowadzono do sytuacji, w której powstała w tych partiach większość akceptująca zjednoczenie w jedną partię. Było to zgodne z przedwojenną ideą tzw. jednolitego frontu, który miał, szczególnie w PPS wielu przeciwników. Uchwały w sprawie rozwiązania obydwu partii i rozpoczęcia procesu zjednoczenia podjęły: XXVIII Nadzwyczajny Kongres PPS i II Zjazd PPR, które zebrały się równocześnie w dniu 14 grudnia 1948 roku. Zjazd Zjednoczeniowy PPS i PPR rozpoczął się w dniu 15 grudnia 1948 roku i podjął uchwałę o utworzeniu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Trwał on przez tydzień.
Środowiska socjalistów polskich w większości przyjęły decyzję o likwidacji PPS krytycznie, z ogromną rezerwą i były pełne obaw, co do ewentualnych represji, tym bardziej, że pod koniec lat 40. dotykały one całe społeczeństwo. Pisał o tym stanie nastrojów Jan Mulak w swej książce „Dlaczego?”, wydalony kilka miesięcy wcześniej z PPS w ramach tzw. czyszczenia szeregów.
Próby odbudowania PPS były czynione kilkakrotnie m.in. w 1956 roku środowisko warszawskie weteranów i kombatantów PPS pytało Władysława Gomułkę, który po okresie odosobnienia powrócił na funkcję I sekretarza KC PZPR. Odrzucił on taką możliwość. Na początku lat 70. grupa członków PPS pod kierownictwem Stanisława Szwalbe działając metodą faktów dokonanych utworzyła sekcję weteranów PPS przy Radzie Naczelnej ZBOWiD. Funkcjonowała ona w ograniczonym zakresie. PPS jednak żyła zagranicą m.in. w Londynie i Paryżu, w Monachium i kilku innych miejscach w Europie byli i zbierali się PPSowcy pod przywództwem Zygmunta Zaremby i Adama Ciołkosza. PPS miała swoje przedstawicielstwo przy Międzynarodówce Socjalistycznej.
W kraju PPSowcy działali niezależnie w sporcie, kulturze, nauce. Wielu znalazło się w PZPR. Zygmunt Zaremba uważał na przykład w swych listach pisanych do kraju, że myśl socjalistyczna może rozwijać się również w tej partii. Wielu ludzi PPS odegrało ważną rolę w kształtowaniu demokratycznego oblicza Polski Ludowej m.in. poprzez swą twórczość, osiągnięcia naukowe i codzienną pracę. Wielu znalazło się w opozycji demokratycznej, tworzyli np. KOR.
Dziś po latach można powiedzieć, że myśl, która wyrosła na gruncie demokratycznego socjalizmu odnalazła się mimo przeciwności i represji w codziennym życiu Polaków. Wyrosła ona przede wszystkim na gruncie idei sprawiedliwości i wolności.
Polska Partia Socjalistyczna odrodzona w roku 1987, powoli scalana ze względu na różnice pomiędzy poszczególnymi nurtami, zjednoczyła się ostatecznie w roku 1996. Wcześniej, bo w roku 1990 uzyskała satysfakcję, bowiem wówczas Sąd Najwyższy Rzeczypospolitej Polskiej, uznając prawa do ciągłości programowej i organizacyjnej, przyznał partii prawo do odzyskania części dawnego majątku (chodzi u sumę 50 tysięcy dolarów i 800 dolarów w złocie) zajętego podczas aresztowania w 1946 roku Kazimierza Pużaka, ostatniego przed wojną sekretarza generalnego PPS.
Ostatni akt regulowania formalnego i prawnego usytuowania PPS na polskiej scenie politycznej miał miejsce w dniu 14 grudnia 2003 roku podczas zorganizowanego Kongresu Nadzwyczajnego.
Wprowadzono wówczas uroczyście nowy sztandar, na którym znajdują się wyhaftowane znaki wszystkich nurtów ideowych i politycznych PPS w historii partii: historycznej PPS, odrodzonej PPS, PPS – WRN oraz RPPS.
Podjęto również uchwałę anulującą wszystkie postanowienia podjęte przez władze statutowe PPS w 1948 roku, które dotyczyły rozwiązania partii i zjednoczenia z PPR.
W uchwale z 2003 roku czytamy m.in.: „Kongres Nadzwyczajny PPS stwierdza, że Polska Partia Socjalistyczna była obecna w życiu politycznym Polski w różnych formach organizacyjnych i ideowych w kraju i zagranicą latach 1948-1987, potwierdzając tym samym swoje istnienie.
PPS wznawiając oficjalnie działalność w roku 1987 potwierdziła ciągłość ideową, polityczną i prawną.
Działająca dziś Polska Partia Socjalistyczna jest tą samą i taką samą, jaką powołano przed 111 laty w 1892 roku podczas Kongresu Paryskiego i przez wszystkie lata swego istnienia w kraju i na obczyźnie, w działalności legalnej i w podziemiu, kontynuowała programowe działania na rzecz ludzi pracy i realizacji idei sprawiedliwości społecznej i wartości socjalizmu”.
Pomimo, że podjęta w 2003 roku uchwała nie jest w stanie cofnąć fizycznie decyzji z 1948 roku, to ma ona symboliczne znaczenie. Przywraca normalność na miarę wielkiej historii PPS, która po części jest własnością każdego Polaka.

Andrzej Ziemski