Polska Partia Socjalistyczna zgłosiła inicjatywę legislacyjną – ogłoszenie powszechnej amnestii z okazji stulecia niepodległości Polski. Wniosek w tej sprawie został skierowany w dniu 28 marca br. do prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.
Od złożenia listu minęło trochę czasu, zbliża się kulminacja obchodów stulecia, a reakcji prezydenta RP brak. Temat także nie został zauważony przez innych polityków, nawet media podchodzą do sprawy jak „pies do jeża”. Czemu tak się dzieje? Amnestia nie jest przecież ewenementem w historii II RP i w powojennej Polski.
W II RP, w tym amnestie wydawane dekretem Prezydenta RP na uchodźctwie, miały miejsce 13 razy.
W 1919 roku – trzykrotnie: pierwsza dotyczyła przekroczeń podatkowych, skarbowych itp., druga to Dekret w przedmiocie amnestii z okazji otwarcia Sejmu Ustawodawczego, trzecia dotyczyła przekroczeń przepisów o państwowych podatkach i opłatach stemplowych, obowiązujących na terenie b. Dzielnicy Pruskiej
W 1920 roku: Ustawa z dnia 14 maja 1920 r. o udzieleniu amnestii w b. dzielnicy pruskiej i Rozporządzenie Rady Obrony Państwa z dnia 17 września 1920 r. w przedmiocie przedłużenia terminu amnestii podatkowej na obszarze b. dzielnicy pruskiej
W 1921 roku – dwukrotnie: pierwsza to Ustawa z dnia 10 marca 1921 r. w przedmiocie amnestii, druga to Ustawa z dnia 24 maja 1921 r. w przedmiocie amnestii z powodu uchwalenia Ustawy Konstytucyjnej Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 17 marca 1921 r.
W 1922 roku Ustawa z dnia 27 lipca 1922 r. w przedmiocie ratyfikacji polsko-niemieckiego układu o amnestii na górnośląskim obszarze plebiscytowym wraz z protokołem końcowym, podpisanego w Opolu dnia 21 czerwca 1922 r.
W 1923 roku Ustawa z dnia 6 lipca 1923 r. w przedmiocie amnestii z powodu uznania granic Rzeczypospolitej.
W 1928 roku Ustawa z dnia 22 czerwca 1928 r. o amnestii z powodu dziesięciolecia odzyskania niepodległości przez Państwo Polskie.
W 1932 roku Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 21 października 1932 r. o amnestii z powodu wprowadzenia z dniem 1 września 1932 r. jednolitego polskiego kodeksu karnego i prawa o wykroczeniach.
2 stycznia 1936 roku dla upamiętnienia wprowadzenia w życie ustawy konstytucyjnej z dnia 23 kwietnia 1935 r. Ustawa z dnia 2 stycznia 1936 r. o amnestii.
2 września 1939 roku w związku z wybuchem II wojny światowej Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 2 września 1939 r. o amnestii
31 października 1939 roku „celem zatarcia rozterek przeszłości oraz dokonania pełnego zjednoczenia obywatelskiego” Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 31 października 1939 r. o amnestii dla byłych więźniów brzeskich
25 czerwca 1945 roku Prezydent RP na uchodźstwie wydał dekret o amnestii, która dotyczyła przestępstw należących do właściwości sądów wojskowych oraz sądów morskich, a popełnionych przed dniem wejścia w życie dekretu, czyli 29 czerwca 1945 roku.
Jak widać amnestie II RP dotyczyły regulacja skutków orzeczeń sądowych państw zaborczych, wydarzeń szczególnej wagi dla naszego państwa, a w przypadku dwóch ostatnich, powodem były tragiczne wydarzenia II Wojny Światowej? Szczególnie amnestia z 1938 r. (dziesięciolecie Państwa Polskiego) nasuwa analogię do chwili obecnej.
Pierwszą powojenną amnestię ogłoszono 2 sierpnia 1945, a jej celem była likwidacja podziemia antykomunistycznego. Powodem przyjęcia drugiej ustawy amnestyjnej 22 lutego 1947 był początek obrad Sejmu Ustawodawczego, wybór Bolesława Bieruta na urząd prezydenta Polski. Trzecią przyjęto 22 listopada 1952, powodem było przyjęcie przez Sejm Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Szczególną wagę miała następna, którą przyjęto 27 kwietnia 1956. Osoby, które zostały skazane na kary pozbawienia wolności do lat 5 opuściły więzienia, a skazanym na śmierć oraz dożywotnie pozbawienie wolność wyroki zamieniono na 15 lat pozbawienia wolności.
Kolejne ustawy z lat 1964, 1969 i 1974 ogłaszano w kolejne rocznice Polski Ludowej. Amnestia, którą ogłoszono 19 lipca 1977 dotyczyła przede wszystkim osób skazanych za udział w tzw. wydarzeniach radomskich z czerwca 1976.
Po roku 1980 amnestię ogłaszano jeszcze sześć razy. Pierwszą z nich uchwalono 22 lipca 1983 r. wraz ze zniesieniem na obszarze całego kraju stanu wojennego. Drugą amnestię wydano rok później, a dokładnie 21 lipca 1984 r. Powodem było czterdziesta rocznica powstania Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Następną ustawę amnestyjną przyjęto 17 lipca 1986 r.
Wszystkie ww. akty amnestyjne dotyczyły osób skazanych za przestępstwa polityczne. W wypadku ostatniej zakres jej stosowania zwiększono po interwencji gen. Cz. Kiszczaka.
W roku 1989 przyjęto dwie amnestie. Pierwszą po podpisaniu 5 kwietnia 1989 r. porozumień Okrągłego Stołu. Dotyczyła ona tzw. przestępstw politycznych. 7 grudnia 1989 r. Sejm PRL ogłosił amnestię, która skazanym na karę śmierci zamieniała wyroki na 25 lat pozbawienia wolności.
To wszystkie akty łaski w naszej 100-letniej historii. Po 89 roku ani żaden prezydent czy parlament nie znaleźli powodu do takiej inicjatywy. Przeciwnicy tego pomysłu straszą przestępcami na ulicach, twierdzą, że nie ma już więźniów politycznych, więc w zakładach karnych są tylko słusznie skazani przestępcy. Amnestia, więc nie leży w interesie społecznym.
Zapoznajmy się, więc z argumentami PPS zawartymi w liście do Prezydenta RP:
„100 lecie niepodległości jest znakomitą okazją do podkreślenia dobrej woli w relacjach państwo – obywatel. Aktualnie, zgodnie z zamierzeniami rządzącej koalicji, przeprowadzana reforma systemu prawnego w Polsce napotyka na wiele trudności. Wielu filozofów prawa ocenia istniejący system wymiaru sprawiedliwości, jako nienowoczesny, restrykcyjny i daleki od ideału, który w filozofii prawa określa się, jako sprawiedliwość niekarząca.
Z opinii nagłaśnianych w mediach, również ze strony czynnych uczestników wymiaru sprawiedliwości wynika, że mamy do czynienia w ostatnich latach z wieloma pomyłkami sądowymi, a także z zachwianym układem relacji wina – orzeczona kara – wykonanie kary.
Wydaje się, że ogłoszenie amnestii poza ewidentnym aktem łaski dla określonych kategorii czynów karalnych i osób skazanych, mogłoby być też otwarciem drogi do mniej konfliktowego reformowania.
Wnosimy też pod uwagę aspekt ekonomiczny funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości, stale pogarszające się warunki życia osadzonych, zmniejszanie się rangi wychowawczej odosobnienia, ze względu m.in. na istniejące warunki życia w zakładach karnych...”.
Zastanówmy się nad argumentami PPS. Może idea amnestii na 100-lecie, że znajdzie poparcie „ponad podziałami” ze względu na jej humanitarne i prodemokratyczne źródło?

Cezary Żurawski

Dane historyczne na podstawie:
Bednarzak J., Amnestia. Wydawnictwa Prawnicze 1965.
Rogoziński P., Instytucja ułaskawienia w prawie polskim, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2009.