W trudnych dla państwa i społeczeństwa okresach Polacy potrafili zawsze znaleźć rozsądne rozwiązania ustrojowe, wypływające z ducha jedności i interesów całej zbiorowości. Takim dobrym przykładem jest kształtowanie się równo 99 lat temu zrębów niepodległej Rzeczypospolitej. Lublinianie i cała społeczność lewicy socjalistycznej każdego 7 listopada obchodzą kolejną rocznicę powstania rządu z premierem Ignacym Daszyńskim na czele.
Przypomnijmy, że decyzja o powołaniu rządu Daszyńskiego zapadła ostatecznie w dniu 2 listopada 1918 roku na naradzie w Warszawie, w której uczestniczyli przedstawiciele PPS, PPSD. PSL-Wyzwolenie, Stronnictwa Niezawisłości Narodowej i POW. Po posiedzeniu Daszyński oświadczył, że ani Rada Regencyjna, ani Polska Komisja Likwidacyjna nie są w stanie sprostać zadaniom chwili, a Polsce potrzebny jest rząd robotniczo-chłopski.
Atmosfera na ziemiach polskich była wówczas napięta, mimo ustania walk po wygaszeniu I wojny światowej, trwały i narastały konflikty na tle klasowym m.in. rewolucja w Rosji i przejęcie władzy przez socjaldemokrację w Niemczech i Austro-Węgrzech. Nastroje rewolucyjne zdominowały ówczesną Europę. W Polsce powstawały Rady Delegatów Robotniczych, które dążyły do władzy politycznej w oparciu o założenia rewolucyjnie nastawionych partii: SDKPiL oraz PPS-Lewicy. Prawica prowadziła działania w ramach Rady Regencyjnej, również próbowano utworzyć rząd, nie uzyskał on jednak szerszego poparcia wśród czynnych stronnictw i partii politycznych.
Tylko PPS i PPSD miały wówczas przywódców, którzy potrafili łączyć interes tworzącego się państwa z interesem ogólnonarodowym, co zaowocowało powstaniem skutecznej koalicji socjalistyczno-chłopskiej. PPS stała na stanowisku, że Rady Delegatów Robotniczych powinny reprezentować wyłącznie postulaty robotnicze wobec nowotworzących się władz państwowych.
Rząd Daszyńskiego w opublikowanym w Lublinie w nocy 6/7 listopada 1918 roku Manifeście zapowiadał m.in.: kontynuowanie walki o odzyskanie pełnej niepodległości z dostępem do morza; wprowadzenie republikańskiego systemu rządów; zwołanie Sejmu Ustawodawczego pochodzącego z demokratycznych wyborów; równouprawnienie obywateli; wprowadzenie 8-godzinnego dnia pracy; przymusowe wywłaszczenie wielkiej własności ziemskiej i oddanie ziemi w ręce chłopów pod kontrolą państwa; upaństwowienie kopalń, dróg, lasów; udział robotników w zarządzaniu zakładami produkcyjnymi; wprowadzenie prawa o ochronie pracy; powszechne, obowiązkowe świeckie nauczanie w szkole; organizację ludowego wojska i ludowej milicji.
Manifest miał doniosły charakter, stanowił podstawę programową kolejnych rządów, choć przyznać trzeba, że do końca istnienia II RP w pełni nie został zrealizowany. Rozwinięte w nim idee zostały przeniesione do tzw. Programu Radomskiego PPS w 1937 roku. Ten z kolei był inspiracją dla tworzenia programu społecznego i gospodarczego Polski Ludowej w 1944 roku.
Rząd lubelski Daszyńskiego znalazł się od początku w trudnej sytuacji. Z jednej bowiem strony był atakowany przez odradzającą się prawicę i silne układy wielkiego, ponadnarodowego kapitału. Z drugiej strony znajdowała się skrajna lewica, która dążyła do zmian rewolucyjnych i wprowadzenia dyktatury proletariatu na wzór przekształceń trwających wówczas w Rosji. Rząd działał zgodnie z doktryną polityczną wypracowaną w Deklaracji kongresu założycielskiego PPS z 1892 roku, w której na pierwszym miejscu stawiano sprawę niepodległości i odrodzenia Państwa Polskiego. Rząd miał co prawda charakter lokalny, powstał jednak niezależnie od okupantów i stanowił potwierdzenie samodzielności ówczesnych lewicowo-postępowych sił polskich odwołujących się do demokratycznego charakteru przyszłej konstrukcji Rzeczypospolitej. Miał on szczególne znaczenie dla patriotycznych mas pracujących, a także dla ruchu socjalistycznego i ludowego.
Rząd Daszyńskiego otworzył drogę do proklamowania w dniu 11 listopada 1918 roku przez Józefa Piłsudskiego powrotu niepodległej Rzeczypospolitej.
Także dziś socjalistyczne i ludowe siły w Polsce odwołują się do tradycji rządu Daszyńskiego, wskazując na jego postępowy i demokratyczny charakter.
Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej, bo taką nosił oficjalnie nazwę, przetrwał co prawda tylko tydzień, niemniej miał znaczenie symboliczne, a jego Manifest zawierający filozofię polityczną, jaka legła u podstaw tworzenia niepodległej Polski ważny jest nie tylko ze względów historycznych. Był i nadal powinien być aktualnym wskazaniem dla następców, którzy przejmując w Polsce władzę, również w XXI wieku, rozpoczynają od nowa kształtowanie modelu państwa i jego ustroju społeczno-politycznego. Istnieje bowiem takie pojęcie jak ciągłość historii, państwa, jego tradycji i pamięć bohaterów narodowych.

Andrzej Ziemski